Банк салымы немесе банк шоты шартына қол қояр алдында елеулі талаптарды білу неліктен маңызды

Бүгінгі таңда кез келген кәмелетке толған азамат екінші деңгейдегі банктен оңай салым және (немесе) шот аша алады. Ал соңғы жылдары бұл процесс мобильдік банк қосымшалары мен интернет-банкингтің дамуына байланысты айтарлықтай жеңілдеді. Нәтижесінде бірнеше рет басу арқылы және үйден шықпай-ақ сіз банктің толық құқылы клиентіне айналасыз. Айта кету керек, банк салымы және (немесе) банк шоты шартына онлайн режимде қол қою салымшыдан онымен танысқаны туралы «құсбелгі» қоюды ғана талап етеді. Алайда, уақыт ең қымбат ресурс болып табылатын қазіргі әлемде көптеген салымшылар көбінесе банк салымы және (немесе) банк шоты шартын оқымай, көптеген маңызды сәттерді жіберіп алады.

Бұл ретте банк салымы және (немесе) банк шоты шартын жасай отырып, сіз банктің клиенттік базасын толықтырып қана қоймай, автоматты түрде азаматтық-құқықтық қатынастардың қатысушысы болатыныңызды ұмытпаған жөн. Ал мұндай қатынастардың құқықтық нысаны банк салымы және (немесе) банк шоты шарты болып табылады. Банк салымы және банк шоты шартының мақсаттарына сүйене отырып, әрбір жағдайда клиент пен банк арасында азаматтық-құқықтық қатынастарды іске асыру кезінде құқықтар мен міндеттердің белгілі бір жиынтығы туындайды.

Банк салымы және (немесе) банк шоты шартына қол қоя отырып, сіз оның әрбір талабымен автоматты түрде келісетініңізді есте сақтаңыз.

Жақында ғана қолданыстағы заңнамада банк салымы және банк шоты шартының мазмұны мен ресімделуіне ерекше талаптар қойылмаған еді. Нәтижесінде банк салымы және банк шоты шартының форматы клиенттің банктің барлық талаптарын жеңіл қабылдауына әрдайым ықпал ете бермеді. Басқаша айтқанда, ең маңызды шарттар келісімшарт мәтіні бойынша «шашыраңқы» болды. Тағы бір қиындық жеке тұлға салымшылардың банк салымдарының түрлері мен олардың шарттарындағы айырмашылықтарды түсінбеуінде болды, бұл салымшының таңдауын анықтайтын факторлар болып табылады.

Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, салымшылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында Қор өткен жылы заңнамалық деңгейде банктер үшін банк салымы және банк шоты шарттары бойынша негізгі ақпаратты кестелік, қабылдауға ыңғайлы түрде ашу бойынша бірыңғай талаптарды бекіту жөнінде ұсынысқа бастамашы болды [1]. Бұл норма клиенттің назарын банк салымының және (немесе) банк шотының негізгі талаптарына шоғырландыруды күшейтуге және салымды таңдау кезінде саналы көзқарасқа қол жеткізуге бағытталған.

Осылайша, 2024 жылдың екінші жартыжылдығынан бастап банк шоты және банк салымы шарты бойынша негізгі талаптар шарттың басында кестелік түрде шоғырландырылады және жасасу нысанына (қағазда/электрондық форматта) қарамастан, банк салымы және (немесе) банк шоты шартын жасасқанға дейін клиенттің олармен танысқаны туралы жазбаша растауды талап етеді.

Енді екінші деңгейдегі банктер банк салымы және банк шоты шарттары бойынша қандай негізгі талаптарды міндетті түрде ашуы тиіс:

 
1. Салым түрі. Мерзімінен бұрын алу шарттары, сыйақы мөлшерлемесі және кепілдік берілген өтем мөлшері салым түріне тікелей байланысты. Азаматтық заңнаманың ережелеріне сәйкес, банк салымдары төрт негізгі түрге бөлінеді (талап етілгенге дейінгі салым, мерзімді салым, жинақ салым және шартты салым). Сонымен қатар, салым түрі мен оның банктің өнімдер желісіндегі атауын шатастырмау керек. Мысалы, салымдардың атауларында «мерзімді», «жинақ» сияқты сөздер жиі кездеседі, бірақ мұндай атаулары бар салымдар ҚР Азаматтық кодексі бойынша сыныптамаға әрдайым сәйкес келе бермейді. Нәтижесінде банк өнімдерінің атаулары көбінесе салым түріне қарай олардың ерекшеліктерін ашпайды және салымшыларды жаңылыстыруы мүмкін. Осылайша, қандай да бір салымды таңдау, ең алдымен, сіз көздеген мақсаттардан: ұзақ мерзімді перспективада ақшаны сақтау және көбейту немесе кез келген уақытта оларға қол жеткізу мүмкіндігінен қалыптасуы керек.

 

2. Салым бойынша кепілдік берілген өтемнің ең жоғары сомасы (сондай-ақ банк шоты шарты бойынша). Кепілдік берілген өтем мөлшері салымның түрі мен валютасына байланысты. Шетел валютасындағы депозиттер бойынша өтем сомасы 5 млн теңгені, теңгедегі депозиттер бойынша (теңгедегі жинақ салымдарды қоспағанда) – 10 млн теңгені, теңгедегі жинақ салымдар бойынша – 20 млн теңгені құрайды.

 

3. Сыйақының пайыздық мөлшерлемесі, салым бойынша сыйақы төлеу шарттары. Жинақтардың болашақ сомасы салым бойынша пайыздық мөлшерлеменің мөлшеріне байланысты. Мөлшерлеме мөлшері салымның түрі мен мерзіміне, пайыздарды капиталдандыру опциясының болуына және т.б. байланысты екенін есте ұстаған жөн. Мәселен, капиталдандырылатын салымдарда жинақтар тезірек өседі, өйткені кейінгі кезеңдерде пайыздарды есептеу капиталдандырылған пайыздарды ескере отырып, үлкен сомаға жүргізіледі. Капиталдандыруы бар салымның түпкілікті кірістілігі жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесімен көрсетіледі, оны әртүрлі депозиттік өнімдер бойынша оңай салыстыруға болады.
   Сыйақы төлеу шарттары әртүрлі депозиттік өнімдер бойынша да ерекшеленуі мүмкін. Іс жүзінде сыйақы төлеу салым мерзімі соңында салымның негізгі сомасын төлей отырып, аванстық негізде не ай сайынғы/тоқсан сайынғы негізде салымның негізгі сомасынан бөлек клиенттің шотына немесе карточкасына жүзеге асырылуы мүмкін.

 

4. Салымды мерзімінен бұрын алу мүмкіндігі. Салым бойынша мерзімінен бұрын алу шарттары да салым түріне байланысты. Мерзімсіз [2] және талап етілгенге дейінгі салым сияқты салым түрлері салымды айтарлықтай шығынсыз немесе мүлдем шектеусіз мерзімінен бұрын алуға мүмкіндік береді. Мерзімді және жинақ салымдары сияқты басқаларында шарт мерзімі аяқталғанға дейін салымнан қаражатты алу бойынша айтарлықтай күрделі шектеулер бар. Мысалы, жинақ салым бойынша ішінара алуға мүлдем жол берілмейді, тек салымды мерзімінен бұрын жаба отырып, толық алуға болады. Бұл ретте мұндай салымды мерзімінен бұрын жабу шарттары өте қатаң: сіз банкке салымды жабу ниетіңіз туралы 30 күн бұрын хабарлауға міндеттісіз, бұл ретте сіз жинақталған сыйақының барлығын дерлік жоғалтасыз. Салымды мерзімінен бұрын алу шарттары әдетте жеке тармақпен жазылады. Банк салым сомасын соңғы кезең үшін есептелген сыйақысыз не сыйақының бір бөлігін ұстап қала отырып беруі мүмкін болғандықтан, салымды мерзімінен бұрын алған жағдайда шығынға ұшырауыңыз мүмкін екенін есте ұстаған жөн.

 

5. Шарттың қолданылу мерзімдері. Мерзімді және жинақ салым белгілі бір мерзімге салынады. Салымшы шарт мерзімінің қашан аяқталатынын есте сақтауы керек, өйткені банк салымшыға банк шарты мерзімінің аяқталғаны туралы хабарлауға міндетті емес. Бұл ретте, егер сіз ақшаңызды салымнан оның қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін алмасаңыз, банк жинақтарыңызды ағымдағы шотқа немесе талап етілгенге дейінгі салымға аудара алады. Және, тиісінше, пайыздар бастапқы шарттарда емес, ағымдағы шот немесе талап етілгенге дейінгі салым шарттарында есептелетін болады.

 

6. Салым бойынша ұзарту шарттары. Көбінесе банктерде салым бойынша автоматты түрде ұзарту қарастырылған – бұл шарттың қолданылу мерзімін банк салымы шартында бастапқыда белгіленген мерзімге ұзарту. Бұл ретте салым бойынша ұзарту кезінде сыйақы мөлшерлемесі салымды ұзарту сәтінде банкте қолданылып жүрген мөлшерде өзгертілуі мүмкін. Көбінесе банктер салымдарды 2 рет ұзартады, содан кейін салым талап етілмеген жағдайда оны талап етілгенге дейінгі салымға аударады. Сондықтан сіздің салымыңыз бойынша қандай ұзарту шарттары қарастырылғанымен алдын ала танысқан жөн.

Жоғарыда аталған шарттардан басқа, банктер салым/шот бойынша мынадай ақпаратты ашуы тиіс: банк өнімінің атауы, салым/шот валютасы, салымның ең төменгі сомасы/азайтылмайтын қалдық, салымды толтыру мүмкіндігі, банк шотына қызмет көрсеткені үшін комиссия және банктің қалауы бойынша басқа да негізгі шарттар.

Банк салымы және банк шоты шарттары бойынша ақпаратты ашу жөніндегі жоғарыда аталған талаптар 2024 жылғы 7 тамыздан бастап күшіне енетінін ескере отырып, салымшыларға жасалатын шарттың барлық талаптарын барынша мұқият зерделеуді ұсынамыз.

Банк салымы мен банк шотының негізгі талаптары бойынша кестелік нысанды енгізу клиенттің Банктен банк салымы немесе банк шоты талаптарына қатысты қосымша ақпарат алу құқығын жоймайтынын есте ұстаған жөн.

Естеріңізге сала кетейік, қазір сіз банк өнімінің жекелеген негізгі талаптарын біле аласыз (түрі, валютасы, қаражатты мерзімінен бұрын алу шарттары және кепілдіктің ең жоғары сомасы). Мұндай ақпаратты банктер банк шоты/салым шартын жасасу кезінде клиент қол қоятын жеке құжатта көрсетеді (онлайн – банктің мобильді қосымшасы/сайты арқылы, жазбаша – оның бөлімшелерінде). Толығырақ осы жерден танысуға болады.

[1] Тиісті талаптар Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2017 жылғы 28 шілдедегі № 136 «Банктік қызметтерді көрсету және банктердің, банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың банктік қызметтерді көрсету процесінде туындайтын клиенттердің өтініштерін қарау қағидаларын бекіту туралы» қаулысында бекітілген

[2] Мерзімсіз салым – ҚР Азаматтық кодексіне сәйкес мерзімді салым, ол бойынша мерзімінен бұрын алғаны үшін қатаң шектеулер қарастырылмаған немесе мүлдем жоқ